İstemli davranışların temelini oluşturan alandan bağımsız bilişsel süreçler, yürütücü işlevler olarak adlandırılmaktadır.
Yürütücü işlevler; çalışma belleği, ketleme ya da bilişsel esneklik gibi hedefi olan ve amaçlı davranışlardan sorumlu olan, bir dizi süreci içermektedir.
Bilişsel işlevlerle yürütücü işlevler arasındaki ayırım ise; bilişsel işlevlerin kişinin hangi bilgi, beceri ve zihinsel donanımlara sahip olduğuyla, yürütücü işlevlerin ise bir insanın bir şeyi nasıl başardığı ya da bunu başarmak için girişimde bulunup bulunmadığıyla ilgidir.
Yürütücü işlevler istemli davranışları, dikkati etkin bir şekilde yönlendirip, sürdürerek, işlenmiş bilgiyi aktif halde tutarak ve gerektiğinde bunlar arasında geçiş yaparak, önceden öğrenilmiş bilgi ve davranışların ya da dışsal uyaranların bu süreçlere müdahelesini engelleyerek yönetir.
Bu süreçlerde yer alan en temel iki yürütücü işlev ise ketleme ve bilişsel esnekliktir.
Ketleme, dikkatin dağılmasına neden olacak dikkat dağıtıcı etkilerin ya da istenmeyen baskın ve güçlü tepkilerin bilinçli olarak engellenmesidir.
Bu beceri, öğrenilmiş veya otomatikleşmiş tepkilerin gerektiğinde değiştirilmesinin ilk aşamasıdır. Devam eden eylemlerin sonlandırılması, ilgisiz uyaranların dağıtıcı etkilerinin kontrol edilmesi ve diğer yürütücü işlevlerin hatasız bir şekilde işlemesinde çok önemlidir.
Bilişsel esneklik ise kurallar, görevler ve zihinsel şemalar arasında geçiş yapabilme, dikkat odağını istemli bir şekilde değiştirebilme becerisidir. Öğrenilmiş ancak işlevini yitirmiş olan tepkilerin yeni ya da yeni koşullara uygun şekilde değiştirilmesini sağlamaktadır.
Yürütücü işlev problemi yaşayan çocuklarda günlük hayatta karşılaşan problemler;
detayları hatırlama, görev başlatma ve sürdürme, detayları hatırlama, zaman yönetimi, organize olma, gün plalama, çoklu görevleri yönetme gibi sıralanabilir.